#2 - Tại sao rời bỏ một mối quan hệ độc hại lại khó đến vậy?

"Anh ấy không phải người xấu đâu... chỉ là đôi khi anh ấy không kiểm soát được cảm xúc thôi." Tại sao nhiều người nhận ra mối quan hệ của họ rất độc hại nhưng vẫn không thể rời đi?

"Anh ấy không phải người xấu đâu... chỉ là đôi khi anh ấy không kiểm soát được cảm xúc thôi." - Đó là lời tâm sự của Mai, một cô gái 28 tuổi, sau 5 năm chung sống trong một mối quan hệ đầy biến động. Mỗi lần bạn bè khuyên Mai nên rời đi, cô đều tìm cách biện minh cho những hành động của người yêu. Câu chuyện của Mai không phải là trường hợp cá biệt, mà là hiện tượng phổ biến mà nhiều người đang phải đối mặt trong các mối quan hệ độc hại.

Điều đáng nói là, nhiều nạn nhân hoàn toàn nhận thức được họ đang ở trong một mối quan hệ không lành mạnh. Họ thấy rõ những dấu hiệu nguy hiểm, cảm nhận được nỗi đau, nhưng vẫn không thể dứt áo ra đi. Tại sao lại như vậy?

---

---

1/ Cơ chế tâm lý khiến ta "mắc kẹt"

Chu kỳ lạm dụng (Cycle of Abuse)

Hãy tưởng tượng bạn đang xem một bộ phim, nơi mà cảnh vui và buồn đan xen nhau một cách không ngừng nghỉ. Đó chính là cách một mối quan hệ độc hại vận hành - theo một chu kỳ được gọi là "chu kỳ lạm dụng" (Cycle of Abuse) - khái niệm này được nhà tâm lý học Lenore Walker phát hiện năm 1979, qua nghiên cứu về các cặp đôi trong mối quan hệ bạo lực.

Chu kỳ này gồm bốn giai đoạn rõ rệt:

Giai đoạn tích tụ căng thẳng
Không khí trong mối quan hệ trở nên nặng nề. Giao tiếp giảm dần, và những dấu hiệu của xung đột bắt đầu xuất hiện. Nạn nhân thường sống trong trạng thái bất an, cố gắng làm mọi thứ để tránh bùng nổ.

• Ví dụ: Mai nhận thấy người yêu mình ngày càng dễ cáu gắt, thường xuyên phàn nàn về những chuyện nhỏ nhặt. Cô luôn phải dè dặt trong lời nói và hành động, sợ rằng mình sẽ làm anh ấy tức giận.

Giai đoạn bùng phát
Đây là lúc xung đột bùng nổ. Nó có thể là những lời lăng mạ, chỉ trích, thậm chí là bạo lực thể xác. Nạn nhân cảm thấy bị tổn thương nặng nề nhưng không biết cách phản kháng.

• Ví dụ: Một lần, sau khi tranh cãi về chuyện nhỏ nhặt, người yêu Mai hét lên, đập vỡ đồ đạc và đổ lỗi cho cô vì "không biết cách cư xử."

Giai đoạn hòa giải
Sau cơn bão, người gây tổn thương bắt đầu xoa dịu. Họ xin lỗi, hứa hẹn thay đổi, hoặc đổ lỗi cho hoàn cảnh. Điều này khiến nạn nhân cảm thấy mâu thuẫn giữa đau đớn và hy vọng.

• Ví dụ: Người yêu Mai tặng cô một bó hoa lớn, nói rằng anh ấy chỉ mất kiểm soát vì áp lực công việc, “anh rất sợ mất em” và hứa sẽ không bao giờ làm tổn thương cô nữa.

Giai đoạn “trăng mật”
Đây là giai đoạn "ngọt ngào" nhất của chu kỳ. Mọi thứ dường như trở về như những ngày đầu mới yêu, khiến nạn nhân hy vọng rằng mọi thứ sẽ tốt đẹp hơn. Nhưng sự bình yên này không kéo dài, và chu kỳ lặp lại.

• Ví dụ: Trong hai tuần tiếp theo, bạn trai Mai trở nên cực kỳ chu đáo. Anh nấu ăn cho cô, đưa đón cô đi làm, thậm chí còn tự tay làm một album ảnh kỷ niệm cho cô.

Chu kỳ này không chỉ làm nạn nhân tổn thương mà còn khiến họ khó rời đi, bởi tia hy vọng mong manh rằng "người kia sẽ thay đổi." Chu kỳ này có thể kéo dài từ vài ngày đến nhiều tháng, nhưng nó luôn lặp đi lặp lại như một vòng xoáy không hồi kết.

Sự gắn kết do chấn thương (Trauma Bonding)

Trauma bonding là một hiện tượng tâm lý phức tạp, nơi nạn nhân phát triển một sự gắn bó sâu sắc và phi logic với chính người đang gây tổn thương cho mình thông qua chu kỳ lạm dụng phía trên.

Ivy Kwong, chuyên gia trị liệu sang chấn, giải thích: “Sự gắn kết này thường xảy ra trong mối quan hệ có sự mất cân bằng quyền lực rõ rệt, nơi người gây tổn thương liên tục thay đổi vai trò giữa kẻ hành hạ và người an ủi.”

Ngoài ra, cơ chế sinh học cũng đóng vai trò quan trọng trong trauma bonding:

Vòng lặp hormone:

Mối quan hệ độc hại hoạt động giống như một "trò chơi" sinh hóa phức tạp:

1. Khi bạn sống trong những khoảnh khắc hạnh phúc:

   • Tiết ra oxytocin (hormone gắn kết)

   • Giải phóng dopamine (hormone hạnh phúc)

   • Tạo cảm giác an toàn và thỏa mãn

2. Khi bạn chật vật trong giai đoạn căng thẳng:

   • Sản sinh cortisol (hormone stress)

   • Gây ra trạng thái báo động và lo âu

Sự luân phiên này tạo nên một "vòng lặp sinh học" tinh vi, khiến nạn nhân trở nên "nghiện" những cung bậc cảm xúc thăng trầm, tương tự như một dạng phụ thuộc.

• Ví dụ: Dù biết rằng mỗi trận cãi vã sẽ kết thúc bằng những tổn thương, Mai vẫn không thể rời đi. Cô bị cuốn vào những lời hứa và những khoảnh khắc dịu dàng hiếm hoi, khiến cô tin rằng mọi thứ sẽ thay đổi.

Trauma bonding không phải là dấu hiệu của sự yếu đuối, mà là một phản ứng phòng vệ của con người trước những tình huống cực kỳ khủng hoảng. Việc hiểu và công nhận nó là bước đầu tiên quan trọng để giải thoát bản thân khỏi mối quan hệ độc hại.

Photo by Toa Heftiba on Unsplash

2/ Nỗi sợ cô đơn

Nhiều nạn nhân của những mối quan hệ độc hại đều ôm giữ một chân lý đau đớn: "Thà ở trong tình yêu đau khổ còn hơn không có ai bên cạnh" hoặc "Một tình yêu không hoàn hảo còn hơn không có tình yêu." Điều này xuất phát từ nhu cầu căn bản của con người về mong mỏi được yêu thương, từ nỗi sợ bị bỏ rơi, bị lãng quên.

Hiện tượng tâm lý này vạch trần một vấn đề sâu xa về lòng tự trọng - nỗi sợ không được yêu, thay vì học cách yêu chính mình trước tiên. Những nỗi sợ cốt lõi thúc đẩy hành vi này bao gồm:

• Khả năng đáng sợ rằng sẽ không bao giờ có ai khác yêu bạn.

• Cảm giác trống rỗng khủng khiếp khi phải đối mặt với sự cô đơn.

• Nỗi lo không thể tìm được người khác tốt hơn.

Nhưng có một sự thật mạnh mẽ hơn tất cả:

Cô đơn không phải là điều đáng sợ nhất. Điều đáng sợ thực sự là việc bạn từ bỏ chính mình, mất đi giá trị bản thân trong một mối quan hệ huỷ hoại.

Hãy hiểu rằng một mình không có nghĩa là cô độc, mà là cơ hội để khám phá, chữa lành và tái định nghĩa giá trị của chính mình.

Bạn xứng đáng được yêu một cách trọn vẹn, không phải chịu đựng. Và đôi khi, việc buông bỏ không phải là sự yếu đuối, mà là một hành động can đảm của sự tự trọng.

Photo by César Abner Martínez Aguilar on Unsplash

3/ Ảo tưởng về sự thay đổi

Có một câu chuyện cổ tích mà nhiều người vẫn tin: "Tình yêu của mình sẽ thay đổi người ấy". Như một bộ phim lãng mạn, chúng ta mơ về phép màu có thể chuyển hóa một con người từ sự tàn nhẫn sang sự dịu dàng.

NHƯNG

Con người chỉ thay đổi khi chính bản thân họ muốn.

Không có tình yêu nào, dù sâu đậm đến đâu, có thể ép buộc một người từ bỏ bản chất của mình. Ảo tưởng "cứu rỗi" người khác chỉ là một lời dối trá ngọt ngào che đậy nỗi đau thực tại.

Bạn không phải là nhà trị liệu. Bạn không phải là phép nhiệm màu. Bạn chỉ là một con người xứng đáng được yêu thương một cách trọn vẹn và tôn trọng

4/ Sự tự ti và mất giá trị bản thân

Trong các mối quan hệ độc hại, sự tự ti được nuôi dưỡng như một loại cây độc, được nuôi dưỡng qua những lời chỉ trích, hạ thấp giá trị hoặc thao túng cảm xúc từ đối tác.

Theo thời gian, bạn bắt đầu tin rằng mình không xứng đáng có một mối quan hệ tốt hơn. Những tổn thương tâm lý này không chỉ làm xói mòn lòng tự trọng mà còn dẫn đến những phản ứng tâm lý như:

1. Phủ nhận thực tế: Bạn cố gắng lờ đi “red flags” - những dấu hiệu rõ ràng về sự độc hại, tthuyết phục bản thân rằng "mọi thứ không phải là như vậy".

2. Biện minh cho người kia: Thay vì đối mặt với hành vi tiêu cực, bạn trở thành một luật sư biện hộ cho đối tác. Bạn tìm mọi lý do - áp lực công việc, tuổi trẻ, hoàn cảnh - để biện minh cho những hành động tồi tệ.

3. Tự đổ lỗi cho bản thân: Một trong những chiêu trò tàn nhẫn nhất của sự tự hủy hoại: Tin rằng mình là nguyên nhân khiến mối quan hệ trở nên tồi tệ, rằng nếu mình thay đổi, đối tác cũng sẽ thay đổi.

4. Bình thường hoá đau khổ: Bạn nghĩ rằng mọi mối quan hệ đều có khó khăn và đau khổ là điều hiển nhiên. Điều này khiến bạn chấp nhận những tổn thương như một phần tất yếu của tình yêu.

Những cơ chế tâm lý này không chỉ giữ bạn mắc kẹt trong mối quan hệ độc hại, mà còn dần xóa nhòa niềm tin vào việc bạn xứng đáng được hạnh phúc.

Photo by Annie Spratt on Unsplash

5/ Hiệu ứng "đầu tư đã mất" (Sunk Cost Fallacy)

Hiệu ứng "đầu tư đã mất" là một xu hướng tâm lý khiến chúng ta tiếp tục bám víu vào điều gì đó chỉ vì đã đầu tư nhiều thời gian, công sức, hoặc cảm xúc vào đó, dù rằng hiện tại chi phí phải trả đã vượt xa lợi ích nhận được.

Trong mối quan hệ độc hại, hiệu ứng này thường khiến bạn cảm thấy việc từ bỏ sẽ làm tất cả những gì bạn đã cố gắng trở nên vô nghĩa. Những suy nghĩ phổ biến bao gồm:

• “Mình đã cố gắng đến mức này, chẳng lẽ lại bỏ cuộc?”

• “Nếu mình kiên nhẫn hơn, mọi thứ sẽ tốt đẹp hơn.”

• “Bỏ đi bây giờ chẳng khác nào thừa nhận mình đã thất bại.”

Hiệu ứng này có thể dẫn đến những quyết định phi lý, làm bạn tiếp tục lún sâu vào một tình huống không có lối thoát thay vì bảo vệ lợi ích và hạnh phúc của chính mình.

Trong mối quan hệ, cảm giác đã đầu tư quá nhiều vào tình yêu, thời gian, và nỗ lực thường khiến bạn ngần ngại từ bỏ, vì sợ rằng việc chấm dứt sẽ phủ nhận tất cả những gì bạn đã cố gắng. Tuy nhiên, điều quan trọng cần nhớ là: sự đầu tư trong quá khứ không nên quyết định hạnh phúc tương lai của bạn.

6/ Những rào cản và ràng buộc từ bên ngoài

Trong các mối quan hệ độc hại, đôi khi việc rời đi không chỉ là quyết định cá nhân mà còn chịu ảnh hưởng từ nhiều rào cản và ràng buộc bên ngoài.

Sự ràng buộc về tài chính:

• Phụ thuộc kinh tế: Một trong những lý do phổ biến khiến nhiều người không thể rời khỏi mối quan hệ độc hại là sự phụ thuộc tài chính vào đối tác, đặc biệt trong các mối quan hệ hôn nhân. Khi đối tác là nguồn thu nhập chính hoặc duy nhất, việc chia tay đồng nghĩa với mất đi sự ổn định kinh tế.

• Rào cản tài chính: Chi phí pháp lý, phí thuê nhà mới, hoặc thậm chí việc phải tự nuôi sống bản thân cũng trở thành gánh nặng. Những lo lắng này thường làm nạn nhân ngần ngại khi nghĩ đến việc bắt đầu lại từ đầu.

• Nỗi lo về tương lai: Nhiều người sợ rằng sau khi rời đi, họ sẽ không thể tìm được việc làm phù hợp, không đủ khả năng chăm sóc con cái, hoặc không duy trì được cuộc sống ổn định.

Con cái hoặc trách nhiệm chung

• Tác động đến con cái: Nỗi lo lắng về cách con cái sẽ bị ảnh hưởng bởi việc chia tay thường khiến nạn nhân cảm thấy tội lỗi. Họ lo rằng con cái sẽ mất đi một gia đình đầy đủ, bị tổn thương tâm lý, hoặc phải sống trong hoàn cảnh khó khăn hơn.

• Ràng buộc trách nhiệm: Trong một số trường hợp, các trách nhiệm chung như khoản vay, tài sản hoặc công việc kinh doanh chung cũng khiến việc rời đi trở nên phức tạp và khó khăn hơn.

Áp lực từ xã hội và gia đình

Trong những xã hội nặng về "sĩ diện", mỗi quyết định cá nhân dường như trở thành một cuộc xét xử công khai, nơi mà hạnh phúc thực sự bị che lấp bởi những lớp vỏ bọc hoàn hảo mà chúng ta cố duy trì để đáp ứng kỳ vọng của người khác.

• Sợ bị đánh giá: Câu hỏi “Người ngoài sẽ nghĩ gì?” trở thành nỗi ám ảnh đối với nhiều người. Họ lo sợ bị coi là thất bại, bị chê trách vì không biết giữ gìn hạnh phúc gia đình, hoặc bị chỉ trích vì lựa chọn rời đi. Những ánh mắt dò xét và lời đàm tiếu vô hình trung trở thành xiềng xích ngăn cản họ bước ra khỏi mối quan hệ độc hại.

• Định kiến về người ly hôn/chia tay: Ở nhiều nền văn hóa, việc ly hôn hoặc chia tay vẫn bị xem là điều không nên, gắn liền với sự thất bại hoặc bất hạnh. Những định kiến này không chỉ khiến nạn nhân cảm thấy xấu hổ mà còn sợ bị gia đình, bạn bè quay lưng, khiến họ tiếp tục chịu đựng thay vì tìm kiếm lối thoát.

• Áp lực giữ gìn hình ảnh: Không ít người cố gắng duy trì hình ảnh một gia đình hoặc mối quan hệ “hoàn hảo” trước mặt xã hội, dù bên trong đầy rẫy tổn thương và đau khổ. Điều này đặc biệt phổ biến trong những gia đình có địa vị cao hoặc được xã hội chú ý, nơi hình ảnh bề ngoài thường được đặt lên trên hạnh phúc thật sự.

Photo by Luis Villasmil on Unsplash

Vậy đâu là lối ra?

Thoát khỏi một mối quan hệ độc hại giống như một cuộc hành trình phục hồi - không phải là một đường thẳng, mà là một con đường quanh co với những bước tiến, lùi và khám phá bản thân.

• Nhìn nhận thực tế: Hãy dũng cảm đối mặt với sự thật rằng mối quan hệ này không mang lại hạnh phúc mà bạn xứng đáng có. Điều này đòi hỏi sự trung thực với chính mình.

• Phá vỡ sự im lặng: Hãy dũng cảm nói ra những gì bạn đang trải qua. Cho dù chỉ là với một người bạn tin tưởng, việc phá vỡ sự im lặng sẽ là bước đầu tiên giải phóng bản thân khỏi vòng xoáy tâm lý của mối quan hệ độc hại.

• Xây dựng lại giá trị bản thân: Tự nhắc nhở rằng bạn đáng được yêu thương và tôn trọng. Học cách yêu thương chính mình là bước quan trọng để khôi phục lòng tự trọng.

• Tìm kiếm sự hỗ trợ: Đừng chiến đấu một mình. Hãy tìm kiếm những người sẽ nâng đỡ bạn - những người bạn chân thành, gia đình yêu thương, hoặc các chuyên gia tâm lý. Sức mạnh không phải ở việc không cần ai, mà ở khả năng chấp nhận được hỗ trợ.

• Hành động từng bước: Thoát khỏi một mối quan hệ độc hại không phải là điều dễ dàng, nhưng mỗi bước nhỏ, từ việc đặt ranh giới đến việc lên kế hoạch cho tương lai, đều là một chiến thắng.

• Chấp nhận sự cô đơn như một phần của hành trình: Cô đơn không phải là một lời nguyền, mà là không gian quý giá để phục hồi. Đây là lúc bạn được quyền khám phá chính mình, nuôi dưỡng đam mê, và định nghĩa lại hạnh phúc theo cách riêng của mình.

Hãy nhớ rằng, việc rời đi không phải là dấu hiệu của sự thất bại, mà là hành động của lòng can đảm và tự trọng. Bạn xứng đáng với một tình yêu lành mạnh, nơi bạn được yêu thương, trân trọng và không phải đánh đổi chính mình.

Con đường này sẽ không dễ dàng. Sẽ có những ngày bạn cảm thấy mệt mỏi, nghi ngờ, thậm chí muốn quay lại. Nhưng hãy nhớ: mỗi bước chân của bạn đều là một lời tuyên bố. Bạn đang chọn bản thân, bạn đang chọn sự tự do, bạn đang chọn một cuộc sống xứng đáng.

Love You First 🫵 and everything else will follow.